PGS. TS. Bùi Xuân Hồi nói về Đề án “Cải tiến cơ cấu biểu giá điện” của EVN

Thế nào là giá điện bậc thang?

PV: Mùa hè vừa qua khi nắng nóng kéo dài làm hóa đơn tiền điện của nhiều hộ gia đình tăng vọt, EVN ngay lập tức xây dựng đề án điều chỉnh giá điện. Xin PGS cho biết quan điểm của ông về vấn đề này.

PGS. Bùi Xuân Hồi: Tôi nghĩ việc EVN xây dựng đề án “Cải tiến cơ cấu biểu giá điện” là một công việc hết sức bình thường vì “nghiên cứu phát triển hoàn thiện các khung biểu giá, cơ chế chính sách giá điện” là một trong 3 nội dung chính của chính sách giá năng lượng nói chung và giá điện nói riêng.

Chúng ta nên có cái nhìn khách quan về việc này, phản ứng từ phía người tiêu dùng chỉ là một kênh thông tin còn theo thời gian việc thực hiện biểu giá có thể lỗi thời, lạc hậu và nghiên cứu cải tiến khung biểu giá phù hợp hơn là việc làmcần thiết và thường xuyên.

Có thể có một sự trùng lặp ngẫu nhiên là thời điểm EVN đưa ra nghiên cứu hoàn thiện khung biểu giá điện ngay sau khi có phản ứng từ phía hộ dùng điện sinh hoạtvào mùa hè nảy sinh suy nghĩ EVN phải điều chỉnh biểu giá sinh hoạt vì phản ứng từ phía người tiêu dùng.

PV: Có thể có những hộ tiêu dùng điện chưa có cái hiểu thấu đáo về biểu giá điện sinh hoạt bậc thang và vì sao dùng điện càng nhiều giá càng đắt trong khi logic thông thường là hàng hóa dùng càng nhiều sẽ càng rẻ. Ông có thể làm rõ hơn điều này?

PGS. Bùi Xuân Hồi: Tôi rất thích câu hỏi này và về phương diện truyền thông lẽ ra EVN – người bán điện duy nhất phải có trách nhiệm giải thích rõ hơn biểu giá mà họ thực hiện thay vì lấy ý kiến cộng đồng.

Tôi xin nói rất ngắn gọn về giá điện bậc thang như sau: Trên quan điểm cung ứng, điều mà cả người bán và người mua đều thấy hợp lý khi giá cả của hàng hóa cung ứng/tiêu dùng được tính đúng, tính đủ và phù hợp. Giá điện bậc thang nằm trong logic này. Khác với hầu hết các hàng hóa thông thường khác là chi phí cung ứng ít khi thay đổi theo thời gian thì với sản phẩm điện năng việc cung ứng điện vào các thời điểm khác nhau sẽ gây ra chi phí rất khác nhau cho hệ thống.

Nếu sau 10h đêm lượng cầu ít, tôi chỉ huy động nhà máy thủy điện và rõ ràng chi phí cung ứng là rất thấp, nhưng nếu vào 7h tối khi lượng cầu tăng cao, tôi phải huy động các nhà máy điện có chi phí cung ứng cao vào để đáp ứng lượng cầu, khi đó hộ tiêu dùng phải trả giá điện cao theo đúng chi phí họ gây ra cho hệ thống. Đó là sự khác biệt về cung cầu trong ngành điện.

Vì vậy, với hộ tiêu dùng sinh hoạt có thể nhận thấy rằng phụ tải sinh hoạt khá đồng nhất và phần nhiều nằm ở thời kỳ cao điểm, sự gia tăng tiêu dùng điện cho sinh hoạt đều nằm ở thời kỳ cao điểm vì vậy càng sử dụng nhiều chi phí hộ tiêu dùng gây ra cho hệ thống điện càng lớn và đó là lý do của việc xây dựng giá điện bậc thang cho mục đích sinh hoạt và giá điện theo hướng lũy kế tức là dùng càng nhiều họ phải trả giá càng cao.

Ngoài ra, thông qua hiệu ứng giá, biểu giá bậc thang hướng người tiêu dùng tới việc sử dụng hiệu quả và tiết kiệm điện năng. Điều này là phù hợp, nhiều nước đã áp dụng biểu giá bậc thang cho hộ tiêu dùng sinh hoạt chứ không riêng ở Việt nam.

PV: Ông có nhận xét gì về các phương án biểu giá điện sinh hoạt mà EVN đã nghiên cứu?

PGS. Bùi Xuân Hồi: Cần phải nói rõ là việc nghiên cứu điều chỉnh biểu giá điện được EVN xây dựng thành một “Đề án” với nhiều nội dung trong đó có biểu giá điện cho sinh hoạt. Vả lại đây mới là dự thảo các phương án, còn lựa chọn, còn trình, còn phê duyệt của Chính phủ mới có thể ban hành thực hiện. Vì vậy truyền thông không nên giật các tít quá nóng như thể EVN đã ban hành biểu giá để rồi hộ này lợi hộ kia bị thiệt tạo ra những phản ứng không đáng có từ dư luận xã hội.

Trở lại với các phương án giá điện sinh hoạt mà EVN đã nghiên cứu, tôi cho rằng với đề án như hiện nay sẽ rất khó để có thể đánh giá đầy đủ phương án nào hợp lý phương án nào thiếu hợp lý. Vì về phương diện học thuật có ít nhất 4 yếu tố cần phải xem xét kỹ lưỡng khi xây dựng biểu giá: a) chi phí cung ứng và phát triển hệ thống điện; b) cơ cấu, tính chất và mục đích tiêu dùng, c) hiệu quả sử dụng điện và d) chính sách xã hội mà chính phủ theo đuổi.

Ở đây trong Đề án của EVN các đề xuất thiếu nguyên sự liên hệ với chi phí cung ứng điện mà như tôi đã đề cập ở trên nó rất đặc thù. Như những đánh giá về nhược điểm của các biểu giá 6 bậc hiện nay (căn cứ để điều chỉnh) cũng không hề nhắc đến sự phù hợp hay không của biểu giá với chi phí cung ứng điện mà chỉ nhấn mạnh về khía cạnh thực hiện nó gặp khó khăn hay hiểu sai từ phía khách hàng vv... nhưng nếu biểu giá đó phản ánh gần nhất, đúng nhất với chi phí cung ứng thì cái cần điều chỉnh, cần thay đổi là công tác quản lý kinh doanh điện năng chứ không phải là điều chỉnh biểu giá.

Cuối cùng tôi vẫn khẳng định rằng, biểu giá sinh hoạt bậc thang là rất phù hợp trong mục tiêu của EVN là tính đúng, tính đủ, đảm bảo chi phí phát triển mở rộng hệ thống, hướng người sử tiêu dùng điện tới mục tiêu sử dụng hiệu quả - tiết kiệm điện năng và đảm bảo tối đa các chính sách xã hội của Đảng và nhà nước.

Nhưng việc duy trì 6 hay điều chỉnh thành 3 bậc thang, những phương án tính toán của EVN cần thuyết phục hơn, có căn cứ hơn. EVN là người đề xuất cơ mà, tiếp cận định giá cần đa chiều nhưng cốt lõi vẫn phải là chi phí cung ứng, điều này tôi chưa nhìn thấy trong đề án. Có thể EVN đã có những tính toán của họ nhưng họ không nêu ra trong đề án.

PGS. TS. Bùi Xuân Hồi nói về Đề án “Cải tiến cơ cấu biểu giá điện” của EVN.

Khi tính đồng giá điện1.700/kwh

PV:Ông nghĩ gì về phương án với một mức giá điện sinh hoạt?vì sao giá điện lại tính đồng giá là 1.700/kwh các hộ nghèo và cận nghèo có được hưởng chế độ ưu đãi trợ giá điện nữa hay không?

PGS. Bùi Xuân Hồi: Trong đề án của EVN, Phương án 2 – quy định một mức biểu giá điện sinh hoạt. Chưa đề cập đến ai hưởng lợi, ai chịu thiệt khi áp dụng biểu giá này, nhưng tôi cũng không hiểu lắm vì sao EVN lại nghiên cứu phương án này vì nó cũ kỹ, lạc hậu và chính EVN đã từ bỏ biểu giá trên.

Sở dĩ trước đây EVN từng phải sử dụng biểu giá này vì hạ tầng điện lực của chúng ta vào thời điểm đó là quá cũ kỹ, thiếu thốn nên tận dụng được ưu điểm của biểu giá này là đơn giản và dễ áp dụng. Tính đồng giá thực chất là hệ thống giá bán theo“chi phí trung bình”,áp dụng một biểu giá duy nhất cho các hộ tiêu thụ bất kể tính chất sử dụng, vị trí địa lý, thời điểm và thời gian tiêu thụ.

Vì vậy, có thể thấy ngay những hạn chế không phải bàn cãi của phương án đồng giá:Đánh đồng giữa việc cung cấp điện vào giờ cao và thấp điểm, không phân biệt tính chất cũng như mục tiêu sử dụng điện giữa các hộ tiêu thụ; không góp phần san phẳng đồ thị phụ tải. Vì vậy quan điểm của tôi là EVN không nên đưa phương án này vào đề án, với những hạn chế như trên giá điện đồng giá không ổn cho chính EVN và cho người sử dụng.

Còn vì sao giá điện lại tính đồng giá là 1.700/kwh (chính xác phải là 1.747 đ/kWh) thì rất đơn giản như trong đề án đã nêu, đây là mức giá bán điện bình quân của biểu giá điện sinh hoạt bậc thang hiện hành. Trong đề án EVN không nói đến việc hộ trợ cho hộ nghèo và cận nghèo đối với đề xuất đồng giá.

Tuy nhiên ngay cả khi duy trì các hỗ trợ như hiện nay thì các hộ nghèo và cận nghèo vẫn phải chi phí tiêu dùng điện cao hơn do mức giá bình quân mà họ phải trả cao hơn so với trước đây nếu họ tiêu dùng dưới 100kWh/tháng (trước đây 50 kWh đầu đơn giá 1.484 đồng, 50 kWh tiếp theo đơn giá là 1533 đồng, nếu đồng giá thì ngay từ kWh đầu tiên đã phải trả 1.747 đồng).

PV: Khi tính giá điện đồng giá, sử dụng điện năng nhiều thì chi phí tiêu dùng điện là rẻ hơn, những nhà giàu sẽ sử dụng nhiều hơn, đồng nghĩa với việc không thể tiết kiệm điện theo kêu gọi của EVN?

PGS. Bùi Xuân Hồi: Theo ý hiểu của tôi thì đây là câu hỏi hàm ý so sánh chi phí tiêu dùng điện của hộ dùng nhiều điện cho hai trường hợp áp dụng biểu giá bậc thang hiện hành và giá điện đồng giá.Theo phương án đồng giá thì cứ nhân đơn giá với sản lượng điện tiêu dùng sẽ ra số tiền điện phải thanh toán.

Như vậy dùng nhiều vẫn phải thanh toán nhiều. Vì vậy, phải nói cho chính xác là so với phương án giá điện bậc thang hiện hành, nếu áp dụng phương án đồng giá thì những hộ sử dụng điện nhiều (bạn gọi là người giầu) sẽ có lợi hơn vì bắt đầu từ kWh 101 trở đi đơn giá theo phương án đồng giá là thấp hơn thậm chí thấp hơn nhiều so với đơn giá bậc thang lũy kế. Trong “đề án” của EVN đã có những tính toán, minh họa cụ thể.

Và như tôi đã đề cập ở trên, giá điện đồng giá đương nhiên không hướng người tiêu dùng tới mục tiêu sử dụng hiệu quả và tiết kiệm điện năng, không san bằng đồ thị phụ tải vì không còn hiệu ứng giá. Như bạn đã nói, nó đi ngược với chương trình lớn của EVN là sử dụng hiệu quả và tiết kiệm điện năng, Tôi nghĩ chúng ta không nên trao đổi thêm về biểu giá đồng giá. Nó đã quá lỗi thời và lạc hậu.

PV:Câu hỏi cuối cùng là liệu các phương án đề xuất đã phải các tính tối ưu nhất chưa trong bối cảnhEVN đang dần triển khai thị trường buôn bán điện cạnh tranh?

PGS. Bùi Xuân Hồi: Đây là một câu hỏi rất khó mà có lẽ còn lâu nữa, còn nhiều trải nghiệm nữa của công nghiệp điện lực thế giới mới có thể trả lời chính xác được.

EVN đâu phải là người triển khai thị trường bán buôn, một khi là thị trường thì EVN và các đơn vị của EVN sẽ chỉ là các chủ thể tham gia thị trường mà thôi. Biểu giá mà chúng ta đang trao đổi là biểu giá áp dụng cho hộ tiêu dùng cuối cùng do nhà nước quy định chứ không phải giá của thị trường. Và với một ngành đặc thù như ngành điện, một ngành mang đặc trưng kinh tế theo quy mô, bạn đừng vội nghĩ khi “thị trường hóa” người tiêu dùng sẽ nhận được giá điện rẻ.

Bạn nghĩ gì nếu giá xăng dầu không có sự điều tiết của nhà nước? Giá điện cũng vậy, tôi vẫn nghĩ với điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội như ở nước ta, biểu giá áp dụng cho hộ tiêu dùng cuối cùng vẫn phải được kiểm soát của nhà nước. Và khi đó các nghiên cứu hoàn chỉnh biểu giá điện hài hòa lợi ích, phù hợp với hạ tầng điện lực, đảm bảo an ninh trong cung cấp điện năng là điều phải được triển khai thường xuyên chứ không có một cách tính tối ưu duy nhất.

Điều cuối cùng tôi muốn nói ở đây là khi EVN xây dựng các phương án giá thì cái quan trọng là EVN phải có đầy đủ căn cứ cho các phương án của mình để nói rằng tôi sẽ trình Chính phủ phương án giá điện được tính đúng, tính đủ, đảm bảo an ninh trong cung cấp, đã xét tới tính chất và mục đích tiêu dùng điện và các chính sách xã hội mà Đảng và Nhà nước đưa ra.