Khát vọng hùng cường - Giảm thiểu can thiệp vào thị trường là tăng cường cơ hội

Trên thực tế, trong giai đoạn hiện nay, cơ chế thị trường vẫn phát huy tác dụng. Thị trường là chùm chìa khóa vạn năng để khai mở, điều chỉnh mọi thứ và liên quan đến cuộc sống của tất cả mọi người. Tất nhiên, cái gì cũng có mặt trái của nó, nên cần có sự can thiệp của Nhà nước. 

Tuy nhiên, Nhà nước chỉ cần và chỉ có thể xử lý một phần mặt trái của nó khi thật cần thiết, còn lại hãy để cho thị trường tự vận hành theo nguyên tắc hoàn hảo nếu nó mang lại lợi ích cho toàn xã hội. Đồng thời, cần xem xét thật kỹ mặt trái của thị trường để có sự can thiệp đúng mức và hợp lý; nếu không, rất có thể chính chúng ta lại làm cho nó từ phải thành trái.

Kinh tế thị trường có xu hướng tất yếu là hàng hóa luôn dồi dào nhất; nhanh chóng cân đối cung cầu nhất; vận hành hiệu quả, tiết kiệm nhất; giá thành và giá cả hạ thấp nhất. Nếu nó không làm được như thế, mà không phải bởi lý do bất khả kháng như thiên tai, chiến tranh, thì chính là vì bị can thiệp không đúng, quá mức làm cho nó trở nên méo mó, lệch lạc, sai trái.

Ví dụ, khi mới xảy ra đại dịch COVID-19, đương nhiên là khan hiếm khẩu trang, nhưng nó lại càng thiếu hụt hơn do bị siết quá mạnh dẫn đến dòng cung ứng, lưu thông, điều tiết bị tắc nghẽn. Thị trường luôn phản ánh rất khách quan, nhanh nhạy, chính xác mọi chính sách. Can thiệp không đúng, không hợp lý sẽ mang đến tác dụng ngược, thậm chí là phá hoại thị trường. Tuy nhiên, thị trường không bao giờ "chịu chết", mà nó sẽ tự biến dạng, nhiều khi còn gây hậu quả khó lường.

Ví dụ nữa về vấn đề đang nóng hiện nay là giá nhà đất đang neo ở mức quá cao. Không ít nhà quản lý, chuyên gia, người dân đổ lỗi cho mặt trái của kinh tế thị trường hay giới đầu cơ. Nhận định như vậy không sai, nhưng nếu chỉ như thế thì quá đơn giản, hình thức, mà chưa chắc đã đúng bản chất.

Trên thực tế, nhà phát triển bất động sản phải mất nhiều năm mới xong được khâu thủ tục. Nhưng sau đó, một dự án bất động sản lại bị dừng do rất nhiều lý do, chỉ còn không nhiều dự án được triển khai và hoàn thành trót lọt. Điều đó dẫn đến nguồn cung bị hạn chế. Nguồn cung quá ít, trong khi nhu cầu vẫn rất nhiều, thì giá tăng chóng mặt như vậy là đúng quy luật thị trường. Do đó, muốn tháo gỡ thì phải tăng cung để cân bằng với cầu, chứ không thể cứ đòi hỏi theo ý muốn chủ quan là ép thị trường phải hạ giá bất động sản xuống để người dân tiếp cận được nhà ở, vì như vậy là duy ý chí.

Muốn giá nhà đất thấp thì điều cốt yếu là phải tăng cung lên, bán nhiều ra. Đất đai để mở rộng thành phố, xây nhà ở của nước mình có phải khan hiếm như Singapore hay Hồng Kông (Trung Quốc) đâu, trong khi thu nhập thì khá thấp, mà giá nhà đất thì quá cao. Thị trường đã bị mang tiếng oan, phải gánh chịu lỗi của thể chế pháp luật về đất đai, nhà ở, kinh doanh bất động sản và cả lỗi trong điều hành, tổ chức thực hiện.

Theo Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cũng như Bộ Xây dựng, đến giữa năm 2023, cả nước có khoảng 1.200 dự án bất động sản, nhà ở thương mại bị vướng mắc, chủ yếu là vướng mắc pháp lý. Một năm rưỡi đã qua đi, nhưng rất ít vướng mắc được tháo gỡ.

Nhiều năm nay, chúng ta cứ quy định, muốn làm dự án nhà ở thì trong diện tích đó phải có ít nhất là 1m2 đất ở. Đó là sai cơ bản! Chẳng hạn, sẽ không thể có thành phố vệ tinh Ecopark hay Ocean Park ở giữa đồng không mông quạnh, nếu đòi hỏi phải có một phần đất ở trong đó. Rồi có những dự án ở giữa trung tâm TP.HCM, đã được đưa vào sử dụng gần chục năm nay, mà vẫn vướng mắc pháp lý vì chưa tính được ra số tiền đất phải nộp. Như vậy, người dân thì khổ, doanh nghiệp thì chết. Luật Đất đai làm lâu thế, kỹ thế mà chưa có hiệu lực đã phải sửa đổi ngày áp dụng, và vừa có hiệu lực thì Quốc hội đã phải ban hành Nghị quyết thí điểm trên toàn quốc, mà thực chất là sửa điểm nghẽn bất hợp lý của luật.

Cải cách thể chế đặc biệt cần phải tôn trọng 3 thứ: Tôn trọng tự do con người, tôn trọng môi trường tự nhiên và tôn trọng quy luật thị trường.

Tôn trọng quy luật thị trường là cần chấm dứt duy ý chí, giảm thiểu ý định can thiệp trực tiếp vào thị trường. Can thiệp không phù hợp, theo ý chí chủ quan tưởng là để khắc phục lỗi của thị trường, nhưng nhiều khi lại là uốn - chống lại quy luật thị trường, sẽ rất dễ gây tổn thương và tạo ra lỗi trầm trọng hơn. Vì vậy cần phải tôn trọng quy luật thị trường. Thị trường có vai trò riêng của nó và không thể thay thế. Nhưng nhà nước lại là nhân tố đặc biệt quan trọng, có thể tác động thúc đẩy nhưng cũng có thể kìm hãm thị trường. Chỉ có điều, nếu càng kìm hãm mạnh thì càng làm hại và càng phải chấp nhận mặt trái, gánh chịu hậu quả xấu của thị trường. Còn thúc đẩy mạnh là làm cho thị trường phát triển thuận lợi hơn, tốt hơn thì sẽ được hưởng thành quả của thị trường.

Đổi mới và cải cách thể chế trong bối cảnh hiện nay là phải giảm thiểu việc can thiệp hành chính trực tiếp vào thị trường, nhất là giảm thiểu sự can thiệp thô bạo, duy ý chí vào thị trường. Can thiệp trực tiếp bằng mệnh lệnh, bằng quyền lực hành chính một cách quá mức, không đúng lúc, không cần thiết thì thị trường vẫn buộc phải tiếp nhận và chịu ảnh hưởng, nhưng tác dụng rất dễ bị lệch lạc, hiệu quả rất dễ bị méo mó và kiểu gì cũng sẽ gây tổn thương cho thị trường, không trước mắt thì lâu dài. Và hậu quả là nền kinh tế cũng như xã hội phải gánh chịu.

Nếu thể chế là chìa khoá mở ra kỷ nguyên mới, thì thị trường là cỗ máy vạn năng của phát triển nếu biết phát huy những mặt tích cực của nó và vận hành đúng quy luật. Sự can thiệp hành chính trực tiếp, kỳ vọng thay đổi quy luật thị trường sẽ phá vỡ và tạo ra những điểm nghẽn của thị trường. Giảm thiểu sự can thiệp vào thị trường và chỉ can thiệp khi thật cần thiết với mức độ hợp lý chính là chìa khoá tăng cường cơ hội cho sự phát triển mạnh mẽ.

Bài 3: Thể chế tốt phải tạo ra sự đột phá

Kính mời quý độc giả đón đọc!