Với tốc độ đô thị hóa nhanh, các tòa nhà chung cư, nhà cao tầng đang được phát triển tại tất cả các quận, kể cả một số huyện giáp ranh như Nhà Bè, Bình Chánh.
Các tòa nhà cao tầng đang tiếp tục được xây dựng với xu thế ngày càng cao hơn (Landmark Tower Tân Cảng 81 tầng là tòa nhà cao nhất Việt Nam; Bitexco Tower 68 tầng) và ngày càng có nhiều tòa nhà chung cư cao trên 30 tầng.
Theo số liệu thống kê đến tháng 9/2016, toàn thành phố có 1.037 chung cư; trong đó có 474 chung cư cũ xây dựng trước năm 1975 đã hết niên hạn sử dụng, bao gồm 15 chung cư cũ bị hư hỏng nặng, nguy hiểm cho người sử dụng (cấp D).
Từ năm 2012 cho đến tháng 9/2016, toàn thành phố đã xảy ra 34 vụ cháy tại các tòa nhà cao tầng, trong đó, có 26 vụ cháy tại các chung cư nhà ở.
Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP.HCM (HoREA) cho rằng, có một số tồn tại và sai phạm điển hình có thể dẫn đến mất an toàn PCCC tại các khu chung cư, nhà cao tầng.
Theo đó, hầu hết 474 chung cư cũ xây dựng trước năm 1975 không có hệ thống PCCC; nhiều căn hộ chung cư bị cơi nới, rào chắn, không có lối thoát hiểm, nguy cơ cháy tiềm ẩn rất đáng quan ngại.
Bên cạnh đó, nhiều chung cư nhà ở cao tầng lại được cấp phép xây dựng trong hẻm nên tiềm ẩn nguy cơ về an toàn thoát hiểm cho cư dân khi xảy ra cháy.
Cũng có trường hợp cơ quan chức năng duyệt quy hoạch tổng mặt bằng chung cư nhưng thiếu đường vào cho xe chữa cháy phòng khi xảy ra sự cố; có trường hợp chủ đầu tư dự án chừa đường vào cho xe chữa cháy, nhưng tải trọng mặt đường không đáp ứng theo quy định của Luật PCCC, nên xe chữa cháy hạng nặng không thể vào được...
Sở Cảnh sát PCCC đã có nhiều phương tiện, thiết bị hiện đại để chữa cháy nhà cao tầng, như 2 xe thang chữa cháy về lý thuyết có thể vươn đến tầng 18 tương đương 56m, nhưng trong thực tế nếu xảy ra cháy thì có thể tầm với sẽ thấp hơn do khó tiếp cận mục tiêu.
Ngoài ra, nhiều chung cư nhà ở tái định cư; chung cư nhà ở xã hội, và một số chung cư nhà ở thương mại đang bị người tiêu dùng quan ngại về chất lượng xây dựng, trong đó, công trình PCCC chất lượng thấp, hoạt động không ổn định, thiếu tin cậy. Ví dụ như, có chung cư, hệ thống báo cháy kém chất lượng, liên tục "báo cháy giả", nên cư dân có thói quen "bình thản" khi nghe báo cháy, điều này sẽ rất nguy hiểm nếu xảy ra cháy thật.
Thậm chí, có chung cư còn tắt luôn hệ thống báo cháy để khỏi bị "làm phiền"; Cửa ngăn khói các tầng bị chèn, mở thông, để tiện đi lại mà nếu xảy ra cháy thì không còn tác dụng ngăn khói xâm nhập; Lối thoát hiểm một số chung cư bị chiếm dụng, không còn tác dụng thoát hiểm khi cháy...
Một số chủ đầu tư chưa (hoặc không) thi công hệ thống PCCC đã đưa dân vào ở, như Chung cư Bảy Hiền Tower, số 9 Phạm Phú Thứ, phường 11, quận Tân Bình, năm 2016 đã đưa hơn 20 hộ dân vào ở, trong tình trạng chung cư đang thi công dở dang, thi công sai giấy phép xây dựng, không có hệ thống PCCC.
Theo pháp luật quy định, chung cư, nhà cao tầng chỉ được đưa vào sử dụng sau khi đã được nghiệm thu bàn giao đạt yêu cầu, trong đó, có hạng mục công trình PCCC, và phải được bảo hành, bảo dưỡng, bảo trì theo định kỳ. Tuy nhiên có một số chủ đầu tư, BQT chung cư, đơn vị quản lý vận hành chung cư chưa làm đầy đủ trách nhiệm trong công tác thường xuyên bảo dưỡng, bảo trì hệ thống PCCC để đảm bảo vận hành bình thường, đúng công suất theo thiết kế đã được thẩm duyệt, nhất là các trường hợp đã được cơ quan PCCC kiểm tra, lập biên bản khuyến nghị, yêu cầu, như trường hợp Chung cư Carina Plaza.
Chủ tịch HoREA cho rằng, cơ quan Cảnh sát PCCC có quyền kiểm tra an toàn về PCCC định kỳ hoặc bất thường đối với nhà chung cư, nhưng trên thực tế, công tác này có thể đã chưa được thực hiện đầy đủ, nghiêm túc, nhất là khâu hậu kiểm đối với chủ đầu tư trong việc chấp hành khuyến nghị, yêu cầu của Cảnh sát PCCC sau khi kiểm tra.
Nhiều nhà chung cư cho đến nay vẫn chưa thành lập được BQT theo quy định pháp luật để đảm bảo quyền lợi cư dân và tạo điều kiện để thực hiện tốt công tác PCCC; Một số BQT nhà chung cư chưa có đầy đủ kiến thức và năng lực quản lý nhà chung cư, trong đó, có kiến thức và năng lực quản lý về PCCC theo quy định của Luật Nhà ở. Theo ông Châu, đây là vấn đề lớn, cần có chương trình đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, năng lực quản lý nhà chung cư, trong đó, có kiến thức và kỹ năng về PCCC trong thời gian tới.
Một số đơn vị quản lý, vận hành nhà chung cư cao tầng chưa có năng lực đáp ứng yêu cầu theo quy định của Luật Nhà ở, nên đã quản lý lỏng lẻo, tùy tiện, không chuyên nghiệp, nên khi có sự cố cháy xảy ra thì không xử lý, ứng phó kịp thời, hiệu quả, thậm chí dẫn đến hậu quả nghiêm trọng như vụ cháy Chung cư Carina Plaza vừa qua.
Mặt khác, vai trò quản lý nhà nước của chính quyền địa phương về công tác PCCC, trực tiếp UBND phường, xã, thị trấn trên địa bàn là rất quan trọng theo quy định của Luật PCCC. Trong đó, có vai trò của lực lượng dân phòng của khu phố, lực lượng tình nguyện PCCC trong chung cư, khu dân cư, để thực hiện nguyên tắc "3 tại chỗ", nhưng chưa được phát huy.
Nhiều hộ dân sống trong chung cư và cả những người làm việc, mua sắm, ăn uống, vui chơi giải trí tại các khu nhà cao tầng chưa nhận thức đầy đủ về công tác PCCC, và nhất là chưa được huấn luyện kỹ năng PCCC, thoát nạn, cứu hộ, chưa được tham gia diễn tập PCCC.
