Kích hoạt nguồn lực hỗ trợ doanh nghiệp trong hành trình chuyển đổi xanh

"Xanh hóa" vẫn là bài toán nan giải với doanh nghiệp nhỏ và vừa

Phát biểu tại Diễn đàn "Khơi thông nguồn lực cùng doanh nghiệp chuyển đổi xanh" sáng 22/4, TS. Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược phát triển cho rằng, hành trình xanh hóa của doanh nghiệp Việt Nam hiện vẫn đang bị kìm hãm bởi hàng loạt "nút thắt" lớn. 

Bà Minh chỉ rõ, dù một số doanh nghiệp đã chủ động tiếp cận và triển khai các tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội, quản trị), song bức tranh tổng thể về chuyển đổi xanh ở Việt Nam vẫn còn nhiều gam màu trầm. Đặc biệt, khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa (chiếm hơn 90%) vẫn gặp nhiều khó khăn cả về năng lực, nguồn lực lẫn định hướng chiến lược.

"Mức độ chuyển đổi xanh của doanh nghiệp Việt còn hạn chế. Có một khoảng cách lớn giữa nhận thức và hành động. Đa phần doanh nghiệp chưa thực sự sẵn sàng bước vào quá trình tái cấu trúc mô hình kinh doanh theo hướng bền vững," bà Minh nhấn mạnh.

Không những thế, theo TS. Trần Thị Hồng Minh, chi phí đầu tư ban đầu cho các công nghệ sạch, hệ thống năng lượng tái tạo hay quy trình sản xuất thân thiện với môi trường hiện vẫn ở mức cao. Trong khi đó, phần lớn doanh nghiệp Việt, đặc biệt là nhóm nhỏ và vừa lại có năng lực tài chính hạn chế. Điều này càng khiến cho việc triển khai các sáng kiến chuyển đổi trở nên khó khăn hơn.

Đáng nói, các gói hỗ trợ tài chính xanh dù đã xuất hiện nhưng vẫn rất khó tiếp cận. Chính điều này khiến doanh nghiệp ngày càng dè dặt, thiếu động lực để chủ động "xanh hóa" hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Không dừng lại ở đó, rào cản công nghệ và hạ tầng cũng là những yếu tố không thể bỏ qua. Theo TS. Minh, gần một nửa doanh nghiệp hiện nay không có bộ phận chuyên trách ESG, dẫn đến việc triển khai chuyển đổi mang tính hình thức, đối phó, thiếu định hướng dài hạn.

"Chúng ta nói nhiều đến doanh nghiệp xanh, nhưng đến nay vẫn chưa có một định nghĩa pháp lý rõ ràng cho khái niệm này", TS. Minh thẳng thắn nhìn nhận. Bà cho rằng, việc thiếu khung tiêu chí thống nhất, thiếu hướng dẫn cụ thể, cộng với sự chồng chéo trong điều phối chính sách giữa các bộ ngành đang khiến doanh nghiệp lúng túng, không biết phải làm đến đâu là "đủ chuẩn", từ đó tạo ra lực cản đáng kể trong thực tiễn triển khai.

Góp thêm góc nhìn từ quốc tế, ông Nguyễn Minh Khôi, Giám đốc Chương trình của Viện Tony Blair vì sự Thay đổi Toàn cầu nhận định, hiện nay trên thế giới chuyển đổi xanh đã không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn tồn tại và phát triển lâu dài.

Theo ông Khôi, xu hướng tiêu dùng toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng, trong đó ngày càng nhiều người tiêu dùng sẵn sàng trả thêm tiền cho các sản phẩm thân thiện với môi trường. Đơn cử, tại thị trường châu Âu, có tới 45% người tiêu dùng sẵn lòng chi trả cao hơn cho sản phẩm thân thiện môi trường.

Cùng lúc đó, hàng loạt chính sách mới của Liên minh châu Âu như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) hay Quy định chống phá rừng (EUDR) đang tạo áp lực đáng kể đối với hàng hóa xuất khẩu từ các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Những mặt hàng như thép, xi măng, nhôm, cà phê, ca cao, cao su, dầu cọ… sẽ gặp rất nhiều khó khăn nếu không chứng minh được tính bền vững trong toàn bộ chuỗi cung ứng.

Tuy nhiên, theo ông Khôi, để đáp ứng những yêu cầu ngày càng khắt khe này, phần lớn doanh nghiệp Việt, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa hiện vẫn thiếu nguồn lực cần thiết để thích ứng. Chính vì vậy, nếu không có chính sách hỗ trợ bài bản, có trọng tâm và phù hợp với thực tiễn, Việt Nam rất có thể sẽ bỏ lỡ cơ hội tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị xanh toàn cầu.

Kích hoạt "năng lượng xanh" từ dữ liệu số và đổi mới thể chế 

Theo TS. Trần Thị Hồng Minh, chuyển đổi xanh không thể là cuộc chơi đơn độc của doanh nghiệp. Để hành trình này thực sự hiệu quả và bền vững, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, khối tư nhân, các tổ chức tài chính, viện nghiên cứu và cả cộng đồng xã hội. Chính sự liên kết đa chiều ấy sẽ tạo nên một hệ sinh thái "xanh" toàn diện, trong đó doanh nghiệp không còn phải đơn phương gánh vác những áp lực ngày càng lớn từ quá trình chuyển đổi.

Trên tinh thần đó, ông Nguyễn Minh Khôi đề xuất một loạt giải pháp cụ thể để tháo gỡ các điểm nghẽn, tạo nền tảng thuận lợi hơn cho doanh nghiệp Việt bước vào lộ trình chuyển đổi xanh. Trước hết, cần thành lập Quỹ bảo lãnh tín dụng xanh quốc gia - một cơ chế tài chính đặc thù giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa vay vốn đầu tư vào công nghệ sạch mà không bị rào cản bởi điều kiện tài sản thế chấp. Đây là mô hình đã được triển khai hiệu quả ở nhiều quốc gia như Indonesia.

Bên cạnh đó, ông Khôi nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chuẩn hóa hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm, thông qua ứng dụng công nghệ blockchain, định danh điện tử (TWIN), hoặc tuân thủ các tiêu chuẩn mới như EUDR. Không chỉ giúp minh bạch hóa quy trình sản xuất, những công cụ này còn là "tấm vé thông hành" để doanh nghiệp tiếp cận các thị trường có yêu cầu cao về tính bền vững trong chuỗi cung ứng.

Song song, cần rà soát và cập nhật chính sách thuế đối với thiết bị, công nghệ phục vụ sản xuất xanh. Việc miễn, giảm thuế nhập khẩu cho các giải pháp công nghệ thân thiện môi trường không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, mà còn khuyến khích đầu tư và tăng tốc quá trình chuyển đổi.

Cuối cùng, cần hỗ trợ các startup đổi mới sáng tạo xanh bởi đây là lực lượng tiên phong trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, sản xuất tuần hoàn hay nông nghiệp bền vững. Theo ông Khôi, để các sáng kiến xanh thực sự "nảy mầm" và phát triển thành mô hình kinh doanh bền vững, cần thiết lập các "vườn ươm" từ chính sách đến tài chính, bảo trợ cho toàn bộ vòng đời đổi mới.

Từ tổng thể các đề xuất trên, ông Khôi nhấn mạnh rằng Việt Nam cần xây dựng một "kiến trúc xanh" ở cấp độ quốc gia, trong đó Nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức tài chính, cơ quan nghiên cứu và xã hội dân sự cùng hành động, cùng chia sẻ trách nhiệm. 

“Chuyển đổi xanh không thể là gánh nặng đơn phương của doanh nghiệp. Nó phải là một chiến lược đồng bộ, được dẫn dắt bằng tầm nhìn và hậu thuẫn bằng thể chế”, ông Nguyễn Minh Khôi nói.

Còn theo ông Lê Nguyễn Trường Giang, Viện trưởng Viện Chiến lược Chuyển đổi số, chuyển đổi số chính là nền tảng thiết yếu để doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi xanh một cách thực chất. Ông nhấn mạnh, không có dữ liệu thì không thể kiểm soát, và nếu không kiểm soát được thì mọi nỗ lực xanh hóa đều chỉ là hình thức.

Do đó, doanh nghiệp cần coi dữ liệu là "nguồn năng lượng mới", là đầu vào để xây dựng các mô hình vận hành bền vững, từ hệ thống quản lý năng lượng số (EMS), truy xuất chuỗi cung ứng, đến đo lường phát thải carbon theo thời gian thực. Việc tận dụng dữ liệu không chỉ giúp tối ưu tài nguyên, mà còn tạo ra "cỗ máy vốn hóa dữ liệu" giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả và chủ động giảm phát thải.

"Doanh nghiệp không nên xem chuyển đổi số đơn thuần là bài toán công nghệ, mà cần nhìn nhận đây là một chiến lược lõi, đặt nền móng cho phát triển xanh và bền vững trong dài hạn", Viện trưởng Viện Chiến lược Chuyển đổi số nhấn mạnh.