Xuất khẩu Việt và nguy cơ "tổn thương" từ phòng vệ thương mại

Báo cáo của Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) tại cuộc họp mới đây cho thấy: Trong bối cảnh xu thế bảo hộ đang gia tăng, trong 7 tháng đầu năm nay, tần suất các vụ kiện phòng vệ thương mại với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam vẫn duy trì ở mức độ cao (trung bình 1 vụ/1 tháng).

Theo Bộ Công Thương, thời gian qua, số vụ việc phòng vệ thương mại do Việt Nam khởi kiện rất nhỏ trong tương quan với các vụ hàng hóa Việt Nam xuất khẩu bị kiện. Trong khi đó, các quốc gia nhập khẩu đã tiến hành hơn 300 vụ tự vệ, gần 5.000 vụ chống bán phá giá và gần 400 vụ chống trợ cấp đối với nhiều mặt hàng của Việt Nam (thép, sợi, thủy sản…).

Hiện nay, Bộ Công Thương đang tiến hành xử lý 7 vụ việc phòng vệ thương mại (5 vụ việc chống bán phá giá, 2 vụ việc trợ cấp) khởi xướng điều tra với hàng xuất khẩu của Việt Nam.

Bên cạnh đó, Bộ nãy cũng đang tiếp tục xử lý 7 vụ việc khởi xướng từ năm 2018, 4 vụ việc rà soát biện pháp phòng vệ thương mại đã áp dụng, trong đó có những vụ việc có kim ngạch xuất khẩu lớn như cá tra, tôm.

Đối với các vụ việc giải quyết tranh chấp tại WTO, trong 7 tháng đầu năm, Bộ Công Thương đang xử lý 3 vụ việc, trong đó 1 vụ đã kết thúc với kết quả tích cực (Indonesia hủy bỏ biện pháp áp dụng với tôn lạnh); 2 vụ việc đang trong quá trình tham vấn (chương trình thanh tra cá da trơn của Hoa Kỳ và phương pháp tính biên độ trong vụ việc Hoa Kỳ rà soát chống bán phá giá đối với cá tra).

Đại diện Vụ thị trường châu Âu - châu Mỹ (Bộ Công Thương) cho hay: Việt Nam hiện đã ký kết hàng loạt FTA nên tình hình các thị trường áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại với Việt Nam là rất cao. Xuất khẩu hàng hoá tăng trưởng càng nhiều thì biện pháp phòng vệ thương mại càng tăng.

Tại một số thị trường xuất khẩu, hiện nay Việt Nam nằm trong danh sách được miễn trừ áp dụng biện pháp tự vệ. Ví dụ, thời gian qua, xuất khẩu sang Canada tăng trưởng mạnh tới 23% nhưng vì thị phần hàng Việt vào Canada dưới 3% nên Việt Nam được miễn áp dụng biện pháp tự vệ. Tuy nhiên, với mức độ tăng trưởng xuất khẩu cao như hiện nay, việc miễn áp dụng biện pháp tự vệ rất khó khăn trong thời gian tới.

Đến nay hàng Việt đã phải đối diện với 21 vụ kiện phòng vệ thương mại đến từ khu vực châu Á, nổi lên là từ các thị trường trong khu vực ASEAN, nhất là từ Ấn Độ. Đó là vấn đề rất đáng lưu ý.

Nhiều mặt hàng xuất khẩu Việt Nam dễ bị "tổn thương"

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh, thời gian tới, Cục Phòng vệ thương mại cần nghiên cứu ngay vấn đề điều tra chống lẩn tránh thuế của các nước, nhất là các thị trường lớn của Việt Nam trong đó có Mỹ.

Ví dụ ở mặt hàng thép, Thứ trưởng Khánh nêu rõ: “Trong 70 năm qua, sản xuất tôn từ thép cán nóng của Việt Nam được Mỹ xem là quá trình đã có sự chuyển đổi căn bản. Tuy nhiên, hiện nay nếu Việt Nam sử dụng thép cán nóng Trung Quốc sản xuất ra tôn để xuất khẩu sang Mỹ thì sẽ bị Mỹ xem xét, có thể coi là lẩn tránh biện pháp chống bán phá giá mà Mỹ áp dụng cho Trung Quốc. Đây là sự thay đổi cách tiếp cận cực kỳ lớn của phía Mỹ”.

Thép cán nguội của CTCP Tôn Đông Á

Ông Khánh nhận định, sự thay đổi này rất nguy hiểm với Việt Nam bởi các nước nhập khẩu như Mỹ có thể áp dụng tối đa biện pháp chống lẩn tránh thuế. Nếu một ngày họ áp dụng ngẫu hứng cách tiếp cận này cho cả hàng dệt may, da giày... thì câu chuyện càng nguy hiểm hơn.

“Cần xem xét việc thay đổi cách tiếp cận này có phù hợp với những quy định của WTO hay không; đồng thời xác định mặt hàng nào có nguy cơ cao bị áp dụng triết lý mới này để cảnh báo, nhất là trong bối cảnh xung đột thương mại Mỹ - Trung tăng cao”, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh nói.

Để ngăn chặn gian lận xuất xứ, lẩn tránh thuế, Thứ trưởng Bộ Công Thương nhấn mạnh vai trò phối hợp của Hải quan bởi đây là lực lượng nắm được số liệu xuất nhập khẩu của từng doanh nghiệp. Nếu không có số liệu của Hải quan, ngành Công Thương không thể nắm được doanh nghiệp nào, mặt hàng nào có số lượng xuất nhập khẩu gia tăng đột biến để giám sát, cảnh báo.

Điều đó được ông Trần Quốc Khánh nhấn mạnh, chẳng khác gì “chĩa súng lên trời bắn chim trong đêm tối”.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cũng nhấn mạnh: “Các biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ phải tiếp tục mở rộng, điều tra chống gian lận xuất xứ, điều tra chống chuyển tải gian lận thương mại. Đây là nguy cơ lớn cản trở và thách thức cho phát triển của nền kinh tế Việt Nam. Năm 2018 - 2019 là năm thực hiện các đề án về phòng vệ thương mại, chống gian lận xuất xứ”.

Nếu như trong năm 2018 chỉ có 13/37 số mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu tăng đột biến thì trong 6 tháng đầu năm nay, số mặt hàng này đã tăng lên con số 15 trong đó có những mặt hàng tăng trưởng xuất khẩu lớn sang thị trường Hoa Kỳ như sơ sợi dệt tăng 92,87%, sắt thép tăng hơn 81%, thức ăn gia súc và nguyên liệu tăng 51%, điện thoại và linh kiện tăng 13%, điện dây cáp điện hơn 100%, máy quay phim và thiết bị điện tử 83%, nguyên phụ liệu dệt may da giày tăng hơn 50%…

Điều đáng chú ý là có sự trùng khớp về việc các mặt hàng này cũng nhập khẩu tăng đột biến và đang bị áp dụng các biện pháp phòng vệ. Đây là điều cần cảnh báo.

Qua đó, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh yêu cầu Cục Phòng vệ thương mại chủ động phối hợp chặt chẽ với Cục Xuất nhập khẩu, Vụ Thị trường châu Âu - châu Mỹ, Vụ Thị trường châu Á - châu Phi theo dõi diễn biến các xung đột và tranh chấp thương mại, từ đó cập nhật kịp thời và dự báo những vấn đề "nóng" liên quan đến phòng vệ thương mại để cảnh báo sớm cho doanh nghiệp.